Czy można swobodnie modyfikować utwory innych twórców i dowolnie korzystać z przerobionej wersji? Pomijając wyjątki, odpowiedź powinna brzmieć: nie. Czy zatem po nabyciu autorskich praw majątkowych lub uzyskaniu licencji do utworu można go swobodnie przerabiać? Ponownie musimy zaprzeczyć.
Wiemy, że rynek jest pełen twórczości, która powstała w wyniku modyfikacji istniejących już wcześniej utworów. A zatem jak dochodzi do ich legalnego powstawania i publikowania?
To właśnie te kwestie opisują tak zwane autorskie prawa zależne.
Czym są autorskie prawa zależne?
Prawo zależne to prawo twórcy do decydowania, czy opracowanie jego utworu może ujrzeć światło dzienne, czy może zostać opublikowane i być eksploatowane, przynosząc korzyści autorowi opracowania.
Zatem przed premierą utworu, który jest przeróbką już istniejącego, należy uzyskać zgodę autora oryginału.
Gdzie szukać szczegółów na temat praw zależnych?
Autorskie prawa zależne są opisane dosłownie kilkoma punktami w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Są one na tyle krótkie i czytelne, że zdecydowaliśmy się je przytoczyć i opisać na potrzeby tego artykułu.
📌 Opracowanie jest przedmiotem prawa autorskiego
Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.
Z tego punktu dowiadujemy się przede wszystkim, że opracowanie jest przedmiotem prawa autorskiego. Co to oznacza w praktyce?
Opracowanie objęte jest takimi samymi prawami, co zupełnie nowy utwór. Twórcy opracowania objęci są pełną ochroną praw autorskich w takim samym wymiarze, jak gdyby stworzyli nowy utwór od zera. Zatem mają tu zastosowanie autorskie prawa osobiste i majątkowe, o których można przeczytać tutaj.
W związku z tym, tak samo jak utwór oryginalny, również i jego opracowanie może zostać zarejestrowane w ZAiKS. Do zgłoszenia takiego utworu można skorzystać ze standardowego formularza Rejestracja utworów na platformie zaiks.online.
Wypełniając formularz rejestracji utworu zależnego w ZAiKS-ie:
☑️ Zaznacz, że zgłaszany utwór jest opracowaniem
☑️ Podaj dane twórców opracowania oraz twórców utworu oryginalnego i wpisz umówiony procentowy udział twórców oryginalnych w tantiemach z opracowania
Co to jest opracowanie?
Opracowanie, inaczej utwór zależny, to utwór, który powstał w wyniku wprowadzenia twórczych zmian do już istniejącego utworu oryginalnego (pierwotnego). Jako zmiany rozumie się modyfikację kompozycji, linii melodycznej lub tekstu w sposób twórczy i indywidualny.
- Przykładowo, za opracowanie zostanie uznane:
- tłumaczenie tekstu piosenki na inny język,
- cover, który wykorzystuje zmieniony tekst oryginału lub całkowicie modyfikuje melodię
- remiks, który powstaje w wyniku zestawienia fragmentów oryginalnego utworu z nowym.
Co nie jest opracowaniem?
Należy pamiętać, że opracowanie różni się od interpretacji. Interpretacja to artystyczne wykonanie, które nie zmienia kompozycji ani tekstu. Jest jedynie nowym wykonaniem istniejącego utworu, bez zastosowania zmian, które wpłynęłyby na utwór oryginalny. Interpretacja przyzwala na przykład na zmianę dynamiki, artykulacji albo frazowania, co nie wpływa na indywidualny charakter utworu.
Stworzenie utworu będącego wynikiem inspiracji cudzym utworem nie jest opracowaniem, o czym więcej w dalszej części artykułu.
To istotne, żeby mieć pewność, czy wynik twojej twórczości spełnia warunki opracowania czy jest interpretacją. Jeśli nie masz pewności, czy modyfikacje, które wprowadziłeś do utworu oryginalnego są na tyle istotne, żeby powstało opracowanie, skonsultuj się z fachowcem. To ważna kwestia, od której zależy dalsze postępowanie.
Co się dzieje z prawami autorskimi do utworu oryginalnego?
Powstanie utwory zależnego nie wpływa na prawa autorskie twórcy oryginału – nie wygasają ani nie przechodzą na osobę, która dokonała opracowania. Utwór oryginalny i zależny funkcjonują osobno. Twórca oryginału ma autorskie prawa osobiste i majątkowe do utworu pierwotnego, zaś twórca opracowania – do utworu zależnego.
📌 Rozporządzanie opracowaniem i korzystanie z niego
Rozporządzanie opracowaniem i korzystanie z niego zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły (…).
Jeżeli planujesz publikację stworzonego przez siebie utworu zależnego, chcesz, by funkcjonował w standardowym obiegu, na platformach streaminowych, był sprzedawany na fizycznych albumach itp., musisz zabezpieczyć ważne formalności.
Zapamiętaj: Korzystanie z opracowania wymaga uzyskania zgody twórcy utworu oryginalnego (pierwotnego).
W celu uzyskania pozwolenia należy się zgłosić bezpośrednio do twórców albo właścicieli praw. Na dowód uzyskania takiej zgody najlepiej jest sporządzić dokument w formie pisemnej, w którym zostaną określone zakres udzielenia zgody oraz warunki finansowe, takie jak udział twórcy oryginału w tantiemach z opracowania lub wynagrodzenie.
Pamiętaj, że w ZAiKS-ie nie uzyskasz takiej zgody. Zgodnie z umowami z twórcami ZAiKS nie jest upoważniony do podejmowania decyzji w tej kwestii.
Oprócz tego do legalnego rozpowszechniania opracowania konieczne będzie uzyskanie licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do utworu zależnego. Takiej licencji udziela ZAiKS.
Kiedy nie trzeba mieć zgody od autora oryginału?
Jeśli autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły, czyli gdy minęło więcej niż 70 lat od śmierci twórcy oryginału albo utwór należy do domeny publicznej.
Również interpretacja nie wymaga zgody autora oryginału. Przypomnijmy, że interpretacja to artystyczne wykonanie, które nie zmienia kompozycji ani tekstu. Jest jedynie nowym wykonaniem istniejącego utworu, bez zastosowania zmian, które wpłynęłyby na oryginalny utwór. Jeśli na przykład nagrasz cover istniejącej piosenki, nie wprowadzając zmian do oryginalnego utworu, zgoda twórcy oryginału nie jest konieczna.
Do legalnego korzystania z takiego coveru należy natomiast uzyskać licencję do autorskich praw majątkowych coverowanego utworu.
Takiej licencji udziela ZAiKS.
📌 Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie
Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.
Zgoda na korzystanie z opracowania nie musi być na zawsze. Jeśli po pięciu latach nie dojdzie do publikacji utworu zależnego, twórca oryginału może wycofać swoją zgodę, zachowując uzyskane wynagrodzenie.
📌 Inspiracja nie jest opracowaniem
Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.
Za utwór inspirowany uznaje się np. tekst piosenki, który powstał z wykorzystaniem czyjegoś pomysłu, ale autor napisał go swoimi słowami. Wówczas ma do niego pełne prawa autorskie i może nimi samodzielnie zarządzać. Nie ma obowiązku pytania o zgodę twórcy dzieła, którym się inspirował. Nie musi go także nigdzie oznaczać.
📌 Oznaczenie autora oryginału
Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Konieczność wymieniania imienia i nazwiska albo pseudonimu twórcy oryginału oraz podania pierwotnego tytułu utworu obowiązuje przez cały czas. Bez względu na to, czy autor żyje i wyraził zgodę na rozpowszechnianie opracowania, czy wygasły już prawa majątkowe, należy zadbać o to, żeby oznaczyć go na każdym egzemplarzu.
📌 Ostatni punkt
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.
Jak już wspomnieliśmy na początku, nawet nabycie autorskich praw majątkowych do danego utworu nie upoważnia nowego właściciela tych praw do swobodnego wprowadzania zmian do utworu i korzystania z tak powstałej nowej wersji oryginału.
Autor utworu musiałby wyraźnie udzielić w umowie zgody na korzystanie z przysługujących mu autorskiego prawa zależnego.
Zazwyczaj w umowie wygląda to następująco:
(…) Autor zobowiązuje się do udzielenia licencji/przeniesienia autorskich praw majątkowych wraz z wyłącznym prawem wykonywania zależnego prawa autorskiego do Utworu na następujących polach eksploatacji (…).
Dopiero po podpisaniu takiej umowy nabywca praw może korzystać z opracowania bez konieczności uzyskiwania dalszych zgód od twórcy oryginału.
Podsumowanie
- Rozpowszechnianie opracowania, wymaga uzyskania zgody twórców oryginału. Wyjątek – utwór należy do domeny publicznej albo prawa majątkowe do tego utworu już wygasły. ZAiKS nie udziela tych zgód.
- Opracowanie powstaje, gdy zostaną wprowadzone istotne zmiany w oryginalnym utworze, takie jak twórcza modyfikacja kompozycji lub tekstu, tłumaczenie tekstu na inny język, twórczy cover, remiks i inne znaczące przeróbki.
- Opracowanie jest przedmiotem prawa autorskiego, czyli jest samodzielnym utworem, chronionym prawem autorskim. Opracowanie może być zarejestrowane w ZAiKS-ie.
- Opracowaniem nie jest utwór inspirowany ani taki, do którego wprowadzono jedynie drobne zmiany.
- Korzystanie z opracowania wymaga oznaczenia twórców oryginału.
.png)
